મૃત્યુ એ દુનિયાનું એક અટલ સત્ય છે - માનવ મૃત્યુનું વણઉકેલાયેલ રહસ્ય હજુ પણ છે.

 મૃત્યુ એ દુનિયાનું એક અટલ સત્ય છે - માનવ મૃત્યુનું વણઉકેલાયેલ રહસ્ય હજુ પણ છે.

આધુનિક ટેકનોલોજીકલ યુગમાં પણ, વિજ્ઞાન સતત આ પ્રશ્ન સાથે સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે: માનવી કે કોઈપણ જીવંત પ્રાણી મૃત શરીરમાં કેવી રીતે ફેરવાય છે?

માનવ મૃત્યુ એક વણઉકેલાયેલ કોયડો રહે છે - શરીરમાંથી એવું શું નીકળે છે જે તેને નિર્જીવ બનાવે છે - એડવોકેટ કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર ભાવનાની

ગોંદિયા - કુદરતે બનાવેલી આ અમૂલ્ય અને સુંદર રચનામાં કુદરતની અમૂલ્ય કલાકૃતિ માનવ સ્વરૂપે બનાવવામાં આવી હતી અને જે માનવ પરિવારમાં બાળકનો જન્મ થાય છે તે ખુશીઓથી ભરેલો હોય છે. આ સદીઓથી હજારો વર્ષોથી થઈ રહ્યું છે અને વર્તમાન સમયમાં પણ થઈ રહ્યું છે.  મૃત્યુ આ દુનિયામાં એક અપરિવર્તનશીલ સત્ય છે, જે પણ જન્મે છે, તેનું મૃત્યુ નિશ્ચિત છે.  પરંતુ લોકોના મનમાં હંમેશા એક પ્રશ્ન ઉદભવે છે કે મૃત્યુ પછી શું થાય છે.  જો સ્વ હોય, તો તે ક્યાં જાય છે?મૃત્યુ પછી, માનવ શરીર હળવા બને છે.આ અંગે પહેલા પણ ઘણું સંશોધન થયું છે જે હજુ પણ ચાલુ છે.કુદરતના ઘણા વણઉકેલાયેલા રહસ્યો છે જે હજુ સુધી ઉકેલાયા નથી.  તેમાંથી એક આત્મા અને મૃત્યુ છે.જ્યારે કોઈ માનવી મૃત્યુ પામે છે, ત્યારે એ પણ અનાદિ કાળથી સાચું છે કે એક જ પરિવાર પર અત્યંત સંવેદનશીલ દુ:ખની ક્ષણ આવે છે અને તેમના પરિવારને વિચારવા મજબૂર કરવામાં આવે છે કે આ શરીરમાંથી એવું શું નીકળ્યું જેનાથી આ શરીર નિર્જીવ બન્યું, જે આજના વર્તમાન સંદર્ભમાં પણ એક વણઉકેલાયેલ રહસ્ય છે!વિજ્ઞાન, નિષ્ણાતો, જ્ઞાની લોકો દ્વારા અલગ અલગ દલીલો આપવામાં આવી છે પરંતુ આપણા વડીલો અને આધ્યાત્મિકતામાં આ ભગવાન અલ્લાહની ભેટ છે અને એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે આપણે મનુષ્યો તેના હાથે બનાવેલા રમકડાં છીએ જેનું જીવન તે નક્કી કરે છે અને જ્યારે સમય આવે છે ત્યારે તે તેને તોડી નાખે છે એટલે કે મૃત્યુ! વગેરે.જ્યાંથી યુગોના યુગોમાં વડીલો, આધ્યાત્મિકતા અને કહેવતો દ્વારા કહેવામાં આવે છે કે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ જન્મે છે ત્યારે તેના સમગ્ર જીવનની ભવિષ્યની રેખા તેના કપાળ પર લખાયેલી હોય છે અને તે રેખા સમાપ્ત થતાં જ તે મૃત્યુ પામે છે, પરંતુ આધુનિક ટેકનોલોજીકલ યુગમાં કોઈ વ્યક્તિ કે કોઈપણ જીવંત પ્રાણી મૃત શરીરમાં કેવી રીતે ફેરવાય છે, વિજ્ઞાન આ પ્રશ્ન સાથે સતત સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે.

મિત્રો, જો આપણે મૃત્યુ વિશે વાત કરીએ, તો આ નામ સાંભળતા જ હૃદય ધ્રુજી જાય છે અને ધ્રુજી જાય છે.  કોરોના મહામારીના શિખર પર આપણે જે રીતે મૃત્યુનો તાંડવ જોયો, તેનાથી આપણા હૃદય તૂટી ગયા.  ફિલ્મ ઉદ્યોગની જૂની ફિલ્મ પુષ્પાંજલિનું દર્દનાક ગીત આપણે સાંભળ્યું જ હશે, જે દુનિયા છોડીને જાય છે, તેઓ જાણે છે કે તેઓ ક્યાં જાય છે, કોઈ તેમને કેવી રીતે શોધી શકે છે, તેમનો કોઈ પત્તો નથી, કોઈ પત્ર કે સંદેશ નથી, કોઈને ખબર નથી કે તમે કયા દેશમાં, ક્યાં ગયા છો, જે ઘણીવાર દુઃખની ક્ષણોમાં યાદ આવે છે.જોકે, આ ગીતોમાંથી એ જ પ્રશ્ન ગુંજતો રહે છે કે માનવ શરીરમાંથી શું નીકળે છે અને શરીર નિર્જીવ થઈ જાય છે ત્યારે તે ક્યાં જાય છે!તેનું રહસ્ય આજ સુધી વણઉકેલાયેલું છે!  અને હું માનું છું કે ગમે તેટલી ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તો પણ તે કદાચ ક્યારેય ઉકેલાશે નહીં? 

મિત્રો, જો આપણે મૃત્યુ વિશે વાત કરીએ, તો તે મૃત્યુ શબ્દ નથી, પરંતુ મીડિયામાં મળતી માહિતી અનુસાર, મૃત્યુ એક ખૂબ જ પવિત્ર શુભ દેવી છે.  સામાન્ય ભાષામાં, કોઈપણ જીવંત પ્રાણીના જીવનનો અંત મૃત્યુ કહેવાય છે.  મૃત્યુ સામાન્ય રીતે વૃદ્ધાવસ્થા, લોભ, આસક્તિ, રોગ અને કુપોષણના પરિણામે થાય છે. મૃત્યુના મુખ્યત્વે ૧૦૧ સ્વરૂપો છે, પરંતુ મુખ્ય ૮ પ્રકારો છે.જેમાં વૃદ્ધાવસ્થા, રોગ, અકસ્માત, અચાનક આઘાત,શોક, ચિંતા અને લોભ એ મૃત્યુના મુખ્ય સ્વરૂપો છે. 

મિત્રો, જો આપણે વિજ્ઞાન નિષ્ણાતો અને જ્ઞાની લોકો વિશે વાત કરીએ,તો તેમના અલગ અલગ દલીલો છે, જોકે વિજ્ઞાન અનુસાર, મૃત્યુનો અર્થ એ છે કે જીવંત પ્રાણીના શરીરમાં થતી બધી જૈવિક પ્રક્રિયાઓનો અંત.  હૃદયના ધબકારા, મગજની નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા, કિડની અને લીવર જેવા અંગોની સુગમ કામગીરીમાં જૈવિક પ્રક્રિયાઓ સમજી શકાય છે.આ પ્રક્રિયાઓ સમાપ્ત થતાંની સાથે જ આપણે મરી જઈએ છીએ.  નિષ્ણાતોના મતે, શરીરની જૈવિક પ્રક્રિયાઓ ઘણા કારણોસર બંધ થઈ શકે છે.વૃદ્ધત્વ, અન્ય વ્યક્તિ દ્વારા જીવલેણ હુમલો, કુપોષણ, રોગ, આત્મહત્યા, ભૂખ, તરસ, અકસ્માત અથવા આઘાત વગેરેને કારણે આ પ્રક્રિયા બંધ થઈ શકે છે.મૃત્યુ પછી, શરીર ઝડપથી વિઘટિત થાય છે,અને ઘણા તત્વોમાં તૂટી જાય છે.ભારતીય દર્શનશાસ્ત્રમાં આ ખ્યાલ છે કે શરીર પાંચ તત્વોનું બનેલું છે અને અંતે તે જ તત્વોમાં ભળી જાય છે.

મિત્રો, પણ જીવન અને મૃત્યુ વચ્ચેની ચોક્કસ સીમા રેખા શું છે?જીવન કઈ ક્ષણે મૃત્યુમાં ફેરવાય છે?  શરીરનો છેલ્લો અંગ કે કણ કયો છે, જે બંધ થતાં જ જીવન અટકી જાય છે અને માણસ કે કોઈપણ જીવંત પ્રાણી મૃત શરીરમાં ફેરવાઈ જાય છે, આ પ્રશ્ન સાથે વિજ્ઞાન સતત સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે?જોકે, માનવ શરીર એક અદ્ભુત મશીન છે.  જેનો દરેક ભાગ એકબીજા સાથે જોડાયેલ છે.  પરંતુ એ પ્રશ્ન હજુ પણ અનુત્તરિત રહે છે કે કયા તત્વને જીવનનું મૂળ માનવામાં આવે છે અથવા જીવનના અસ્તિત્વનું કારણ માનવામાં આવે છે! 

મિત્રો, જો આપણે વડીલો અને આધ્યાત્મિકતાના દૃષ્ટિકોણ વિશે વાત કરીએ, તો તેમના મતે, આ જન્મ અને મૃત્યુ ભગવાન અલ્લાહની ભેટ છે. તેમના મતે,આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિકોણથી, આત્મા શરીરમાં રહે છે.  પરંતુ મૃત્યુ પછી તે શરીરનો ત્યાગ કરે છે અને બીજું શરીર ધારણ કરે છે.  આત્મા એ ભગવાનનું સ્વરૂપ છે.પણ કોઈ તેને જોઈ શકતું નથી.  આત્માને અમર માનવામાં આવે છે.આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિકોણથી, તેનું કોઈ આકાર કે સ્વરૂપ નથી,મૃત્યુ એ જીવંત પ્રાણીને ટકાવી રાખતા તમામ જૈવિક કાર્યોનો અપરિવર્તનીય અંત છે.

મિત્રો, જો આપણે મૃત્યુ પછીના જીવન વિશે વાત કરીએ, તો મીડિયા અનુસાર, મૃત્યુ પછી શું થાય છે, શું આપણને ફરીથી જીવન મળે છે કે નહીં?આ બાબતે ફરી ચર્ચા શરૂ થઈ છે.મીડિયા અનુસાર, તાજેતરમાં જ એવી ત્રણ ઘટનાઓ બની હતી જેમાં મૃત્યુ પછી જીવન પુનઃસ્થાપિત થયું હતું.વિજ્ઞાનની ભાષામાં કહીએ તો, બધું જ નકામું છે, પરંતુ આજે પણ કેટલાક વણઉકેલાયેલા રહસ્યો છે, જેની સામે વિજ્ઞાન પણ નમી જાય છે.એવું કહેવું ખોટું છે કે આ દુનિયાની બહાર કોઈ દુનિયા નથી અથવા પૃથ્વી પર જીવનની જેમ અન્ય ગ્રહો પર કોઈ જીવન નથી.  વિજ્ઞાન પણ એલિયન્સ જેવી બાબતોને સ્વીકારી રહ્યું છે.  તેથી, એ પણ સાચું છે કે આપણા શાસ્ત્રો અનુસાર, એક શક્તિ છે જે સમગ્ર બ્રહ્માંડનું સંચાલન કરે છે અને આપણા મૃત્યુ પછી, આપણા કાર્યોનો હિસાબ લેવામાં આવે છે.

 તેથી,જો આપણે ઉપરોક્ત સમગ્ર વર્ણનનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને જાણવા મળશે કે મૃત્યુ એ દુનિયાનું એક અટલ સત્ય છે-માનવ મૃત્યુનું વણઉકેલાયેલ રહસ્ય હજુ પણ રહે છે.આધુનિક ટેકનોલોજીકલ યુગમાં પણ, માનવી કે કોઈપણ જીવંત પ્રાણી મૃત શરીરમાં કેવી રીતે ફેરવાય છે?વિજ્ઞાન આ પ્રશ્ન સાથે સતત સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે.  માનવ મૃત્યુ એ એક વણઉકેલાયેલ કોયડો છે કે આખરે શરીરમાંથી એવું શું નીકળે છે જે તેને નિર્જીવ બનાવે છે.

*-સંકલનકાર લેખક - નિષ્ણાત કટારલેખક સાહિત્યકાર આંતરરાષ્ટ્રીય લેખક ચિંતક કવિ સંગીત માધ્યમ સીએ (એટીસી) એડવોકેટ કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર*